Saraylar her zaman gösterişin doruk noktaları oldular. Onlar ülkeyi yönetenlerin evleriydi ve ülkenin ihtişamına yaraşır güzellikte olmalıydılar. Ama Kristal Saray bu saraylara benzemiyor. O 1851’de Londra’da düzenlenen 1. Dünya Sergisi’ni barındıran, demir ve cam konstrüksiyondan oluşan büyük bir sergi salonu.
İngiltere Kraliçesi Victoria’nın kocası ve Kraliyet Sanatlar Derneği’nin başkanı Prens Albert, bütün uygar ülkelerin katılacağı uluslararası bir sergi düzenleme fikri ortaya attı. Tasarıyı gerçekleştirmek üzere planlar hazırlandı; öncülüğünü Kraliçe Victoria’nın yaptığı bağışlarla parasal destek sağlandı. Sergi 1 Mayıs 1851’de Kristal Saray’da açıldı.
Bahçıvan ve çevre düzenleyicisi olan Joseph Paxon’ın tasarladığı Kristal Saray, çiçek seraları örnek alınarak yapılmıştı. Planı dikdörtgen biçimindeydi ve kütlesi, ortadaki en yükseği olmak üzere, uzunlamasına beş kademeden oluşuyordu. Tam ortasında daha yüksek ve üzeri beşik tonozlu bir bölüm yapıyı dikine keser gibi yerleştirilmişti; ama uçları dikdörtgen dışına taşmıyordu.
Yapı prefabrikasyon yöntemiyle hazırlanmış bir dizi demir taşıyıcı ile bunların arasında yerleştirilen cam levhalardan oluşuyordu. Dönemin teknolojik olanakları nedeniyle, bu cam levhaların uzunluğu ancak l,25m’ydi. Dönemine göre ölçüleri ele aldığında altı ayda bitirilmesi hayret vericiydi. Bunun nedeni yapımında prefabrikasyonun uygulanmasıydı.
Sergi büyük ilgi gördü
Sergide yalnızca tezgahların uzunluğu 12,9 km’yi buluyordu. Katılanların sayısı 13 bini geçmişti. Üstelik katılımcıların yarısı İngiltere dışından geldi. Fransa 1760, ABD 560 katılımcıyla temsil edildi. ABD’den gelen ürünler arasında; takma dişler, yapay bacaklar, Colt’un tabancası, Goodyear’ın kauçuktan yapılmış eşyaları, çiğnemelik tütün, çekçek arabaları ve McCormick’in bıçkı makinesi bile vardı.
Büyük bir başarı sağlayan sergiyi, altı milyonu aşkın insan gezdi. 15 Ekim’de kapandığı zaman 750 bin dolarlık kar bırakmıştı.
Kristal Saray sonraki uluslararası sergilerde örnek alınan bir mimarlık yaklaşımı ortaya koydu. 1852 Cork, 1853 Dublin ve New York, 1854 Münih ve 1855 Paris sergileri de onun gibi büyük bir çiçek serasına benzer biçimde yapıldı.
Başarısıyla yaratıcısına “Sir” unvanı kazandıran Kristal Saray; 1854’te sökülüp Syndenham’e götürülerek başka bir düzende yeniden kuruldu. 1866’da geçirdiği bir yangından zarar gördü ve onarıldı. 1936’daki bir yangında ise tümüyle yandı; ayakta kalan kuleleri de İngiltere’ye saldıran Alman uçaklarına hedef oluşturduğu gerekçesiyle 1941’de söküldü.
Kristal Sarayın özellikleri
Uzunluğu: 564 m
Genişliği: 159 m
Yüksekliği: 20 m
Asma katları dahil sergi alanı: 74400 m2 Yapım süresi: 6 ay