Yeşilay’ın Okulda Bağımlılığa Müdahale (OBM) programı ile İstanbul’un yedi ilçesinde gerçekleştirilen pilot uygulamada öğrencilerde sigara kullanım oranı % 30, alkol kullanımı % 50, madde kullanımı % 90 civarında düşüş gösterdi ve OBM’nin etkili bir önleme aracı olduğu kanıtlandı.
Yeşilay Dergisi’nde yayınlanmıştır. Telif hakları Turkuvaz Medya Grubu’na aittir.
Bir program düşünün ki riskli bölgelerde yer alan liselerdeki öğrenciler arasında sigara kullanım oranını yüzde 30, alkol kullanımını yüzde 50, madde kullanımını ise yüzde 90 civarında düşürsün. Yeşilay’ın başlattığı Okulda Bağımlılığa Müdahale (OBM) programı işte tam da bunu yapıyor.
Türkiye’de, riskli tabir edilen bazı bölgelerde liselerde uyuşturucu deneme oranı fazla. Öğrencinin uyuşturucuyu denemesi sonrası bunu okul yetkilileri öğrendiğinde bu bir disiplin suçu sayılıyor. Öğretmenler de kamu görevlisi oldukları için bunu bildirmekle yükümlüler. Bildirim sonucunda çocuklar okuldan uzaklaştırılıyordu. Uzaklaştırma, çocuğu o çıkmaz hayata ve uyuşturucuya daha da yakınlaştırıyordu.
Yeşilay bu döngüyü kırmak, bu çocukları okulda tutmak, onları kazanmak için bir adım attı ve okullarda görev yapan rehber öğretmenlerin eğitilmesine yönelik OBM programını hayata geçirdi. Pilot uygulamalarda ciddi başarılar elde eden program Türkiye’nin ilk ve tek okul temelli müdahale programı olmasından dolayı da ayrı bir öneme sahip.
Bağımlılığa dönüşmeden müdahale edebilmek
Bağımlılık; zararlı/bağımlılık yapıcı maddeyi deneme ile başlayan; kullanma, sık – riskli kullanma ve alışma gibi aşamalarla ilerleyen bir süreç. Bu sürecin bağımlılığa dönüşmeden yavaşlatılması, durdurulması ve geriye döndürülmesi çok önem taşıyor. Bu yönde yapılan müdahalelere ‘ikincil önleme’ deniyor.
OBM, bağımlılığa giden sürecin aşamalarında rehberlik öğretmeni tarafından riskli öğrencinin tespit edilmesini ve risk seviyesine uygun müdahalenin yapılmasını sağlayan okul temelli bir müdahale programı. Program kapsamında riskli öğrenci sigara, alkol ve maddeyi denemiş, kullanım alışkanlığı geliştirmiş ancak henüz bağımlı seviyesine ulaşmamışsa, program onları bu alışkanlıktan uzaklaştırabiliyor. Yeşilay daha önce Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı (TBM) kapsamında bilinç oluşturma, önleme ve koruma eğitimleri veriyordu, OBM ile de okullarda bağımlılıkları oluşmadan önlemeyi hedefliyor.
Pilot uygulama başarılı
Yeşilay yetkilileri, OBM’yi hayata geçirmek istediğinde rehber öğretmenlerin öğrencileri kanunen bildirme yükümlülüğü olduğunu ve bu durumun çocuk ve gençlere yardım etmeyi zorlaştırdığını fark etti. Yeşilay kanun değişikliği için başvuru yaptı ve kanun değişikliği kabul edildi. Buna göre TCK’nın 279. maddesinde düzenlemeye gidilerek tedavisi yapılacak öğrencilerin bu sürecini kolaylaştırmak ve onları hayata kazandırmak için rehber öğretmenlerin kanunen polise bildirim yükümlülükleri kaldırıldı.
Bunun ardından 16-17 Ocak 2017’de Sepetçiler Kasrı-Yeşilay Genel Merkezi’nde gerçekleştirilen OBM pilot uygulayıcı eğitimine İstanbul’un 7 farklı ilçesinden 24 rehberlik öğretmeni katıldı. OBM kapsamında ilk pilot uygulama, İstanbul’daki Bağcılar, Bahçelievler, Başakşehir, Esenyurt, Sultangazi, Şişli, Zeytinburnu liselerinde görev yapan gönüllü rehber öğretmenlerle gerçekleştirildi. Eğitimlerde, rehber öğretmenlere, öğrencinin durumunun nasıl tespit edileceği, madde kullandığının öğretmen tarafından nasıl anlaşılacağı, gencin tedaviye nasıl ikna edebileceği, ailenin durumdan haberdar edilmesi ve desteklenmesi, aile içi ilişkilerin tespiti, öğrencinin riskli durumdan ailesinin desteğiyle nasıl kurtulabileceği anlatıldı. Pilot çalışma süresince rehber öğretmenlere Yeşilay tarafından süpervizyon desteği de verildi ve değerlendirmeler yapıldı.
Eğitimin ardından rehberlik öğretmenleri bağlı bulundukları okullarda riskli gördükleri 30 öğrenciye OBM uyguladı. OBM uygulayıcısı rehberlik öğretmenleri 30 Risk Değerlendirme, 27 Müdahale, 20 İzleme Formu doldurdu. Yapılan müdahalelerin ikisi alkol, biri madde, 27 tanesi sigara kullanımına yönelikti.
Pilot uygulamada; sigara kullanan öğrencilerin yüzde 80’i, alkol ve madde kullananların ise tamamı yüksek riskli değerlendirildi, öğrencilerin yüzde 20’sinin ailesiyle görüşüldü, bir öğrenci tedavi kurumlarına sevk edildi ve öğrencilerin yüzde 60’ı ile ikinci, üçüncü görüşmeler yapıldı. Pilot uygulama sonucunda sigara kullanımında yüzde 30, alkol kullanımında yüzde 50, madde kullanımında ise yüzde 90 civarında düşüş görüldü ve OBM programının etkili olduğu kayda geçirildi.
2018-2019 eğitim-öğretim yılı içerisinde bu program Türkiye geneline de yaygınlaşacak.
OBM kapsamında 2018 yılı içerisinde uyuşturucu sorununun yoğun olduğu bölgeler ve nüfus dengeleri göz önünde bulundurularak Türkiye genelindeki RAM’larda ve okullarda görevli 240 rehberlik öğretmenine uygulayıcı eğitimi verilecek. Eğitim alan OBM uygulayıcısı rehberlik öğretmenleri okullarda risk taraması yaparak; alkol, madde, sigara kullanan öğrencilerin risk durumlarını bir yazılıma yüklenmiş formlar üzerinden değerlendirecek ve bu öğrencilere risk derecesine göre farklı müdahale yöntemleri uygulayacak. Bu müdahaleler;
• Bilgilendirme,
• Motivasyonel görüşme,
• İzleme,
• Psikososyal değerlendirme,
• Sağlık kurumlarına yönlendirme gibi farklı yöntemlerden oluşuyor.
Rehberlik öğretmeni riskli öğrencinin durumunu düzenli aralıklarla izleyecek ve yaşanan değişimi değerlendirecek. Programın etkililiği de yine yazılım üzerinden düzenli olarak izlenecek.
OBM, TBM’den Bir Adım Sonrası
Yeşilay tarafından birincil önleme kapsamında geliştirilen Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı (TBM), Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği içinde okul temelli olarak uygulandı ve yurt genelinde yaygınlaştırılmıştı. OBM, TBM’nin tamamlayıcısı oldu ve bir adım sonrası olarak tasarlandı.
TBM ve OBM programları bağımlılıkla mücadelede farklı ihtiyaçlara cevap verdi. TBM birincil önleme, OBM ikincil önleme alanında yapılandırıldı. Birbirinin devamı niteliğinde geliştirilen iki program arasındaki farklar ise tabloda açıkça görülüyor.
OBM Programının Hedefleri
• Genç nesilleri bağımlılık riskinden koruyarak; sigara, alkol ve madde kullanımına okul temelli önleyici müdahalede bulunmak,
• Rehberlik öğretmenlerinin mesleki yetkinliklerini ve önleme alanında yetişmiş insan kaynağını sayı ve nitelik açısından geliştirmek,
• Bağımlılık alanında çalışan uzmanlar arası bilgi ve tecrübe paylaşımı gerçekleştirmek,
• TBM Programı kapsamında yapılan birincil önleme çalışmalarını güçlendirmek ve önleme programlarını sürdürülebilir hale getirmek,
• Bağımlılıkla mücadele alanında strateji ve politikaların belirlenmesinde karar alıcılara yardımcı olacak analizler yapmak.
TBM ve OBM Karşılaştırması
Mart 2018’de Milli Eğitim Bakanlığı ve Yeşilay arasında imzalanan protokolle OBM Programının MEB – Yeşilay işbirliğinde okul temelli olarak uygulanması kararlaştırıldı. OBM sayesinde risk altındaki öğrenciler sigara, alkol, madde gibi zararlı alışkanlık ve yanlış davranışları bağımlılığa dönüşmeden önlenecek ve bağımlılık gibi tedavisi güç, maliyetli ve tekrarlama oranı yüksek bir hastalığın oluşumu durdurulmuş olunacak.