Halk sağlığı konusundaki en önemli tehditlerden biri olan tütün kullanımı dünyada her yıl 7 milyon kişinin ölümüne yol açıyor. Hatta Türkiye’de ölümlerin yüzde 23’ü tütüne bağlı hastalıklar sebebiyle oluyor. Bu büyük tehlikenin rakamsal boyutları hayli düşündürücü. Peki biz bu durumla nasıl mücadele ediyoruz? İşte Türkiye ve dünyada tütün kullanımı verileri ve yapılan çalışmalar…
Yeşilay Dergisi’nde yayınlanmıştır. Telif hakları Turkuvaz Medya Grubu’na aittir.
Dünyada tütün kullanımı
Dünyada 15 yaş üzeri nüfusta her üç erişkinden biri yaklaşık 1,2 milyar –ki bazı kaynaklarda göre bu 1,3-1,5 milyara kadar çıkıyor tütün kullanıyor. Tütün, kullanıcılarının yarısının ölümüne neden oluyor. Bu yüzden tütün bağımlılığı, en büyük halk sağlığı tehditlerinden birisi ve her yıl 7 milyondan fazla kişinin ölüm sebebi.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ne göre, bu ölümlerin 6 milyondan fazlası doğrudan sigara kullanımına bağlıyken, yaklaşık 890 bini sigara dumanına maruz kalmaktan kaynaklanıyor. Dünyadaki 1 milyar tütün kullanıcısının yaklaşık yüzde 80’ini gelişmekte olan ya da gelişmemiş ülkelerde yaşayanlar oluşturuyor. Sigara ve tütün kullanımı bu boyutuyla devam ederse 2030 yılında dünyada 8 milyon kişinin sigara ve tütün kullanımına bağlı hastalıklardan hayatını kaybedeceği, bu ölümlerin yüzde 70’inin gelişmekte olan ülkelerde olacağı öngörülüyor.
Peki bu tehlikeye karşı devletler, hükümetler önlem almıyor mu? Türkiye bu anlamda şanslı ülkeler arasında. DSÖ’nün 2017 yılı Küresel Tütün Salgını raporunda, dünyada 4,7 milyar insanın tütün kontrol yasaları kapsamında korunduğu belirtildi. Türkiye DSÖ’nün sigara tüketiminin azaltılması için tütün kontrolü konusunda belirlenen düzenlemelerini en üst seviyede yerine getiren 8 ülke arasında yer alıyor. Dünya nüfusunun yüzde 67’si halka açık yerlerde sigara yasakları ve paketler üzerindeki sert uyarılar gibi tütün kontrol yasaları kapsamında korunuyor.
Türkiye’de tütün kullanımı
Türkiye’de tütün ürünleri üretimi ve kullanımı 1980’li yıllardan başlayarak belirgin şekilde artmıştı. Bu artış 2000 yılına kadar sürdü, bu yıldan sonra artan nüfusla bir arada değerlendirildiğinde kişi başına sigara tüketiminde yüzde 11 dolayında bir azalma meydana geldi. Türkiye’de sigara kullanımı özellikle erkeklerde yaygın. Erkeklerdeki sigara kullanım sıklığı ile Türkiye Avrupa ülkeleri arasında oldukça üst sıralarda yer alıyor ve Türkiye’de ölümlerin yüzde 23’ü tütüne bağlı hastalıklar sebebiyle oluyor.
Türkiye’de Küresel Yetişkin Tütün Anketi ve Küresel Genç Tütün Anketi üç kez yapılmış. Sağlık çalışanlarının tütün kullanması ve sigara içilmesi konusundaki tutumları, tütün kontrolü çalışmaları bakımından önemli olduğu için, sağlık çalışanlarının tütün kullanımları konusunda da 2007 ve 2011 yıllarında iki çalışma yapılmış. Bu çalışmalar, toplumun değişik kesimlerinde tütün kullanımı ve bunla ilgili tutumlar konusunda fikir veriyor. Tablo 1’de 2008 ve 2012 yıllarındaki tütün kullanım durumu gösteriliyor. Tütün ürünü kullanım sıklığı 2008 yılındaki % 31,2 değerinden 2012 yılında % 27,1 değerine inmiş.
Hem erkeklerde (2008 yılındaki % 47,9 iken 2012 yılında % 41,5) hem de kadınlarda (2008 yılında % 15,2 iken 2012 yılında %13,1) benzer olarak anlamlı şekilde azalma yaşanmış. Her gün sigara içenlerin yüzdesinde 2008 yılındaki % 27,4 değerinden 2012 yılında % 23,8 değerine ve ara sıra sigara içenlerin yüzdesinde de aynı yıllar içinde % 3,8’den % 3,3 değerine azalma olmuş. Erkeklerde de 2008 ile 2012 yılları arasında her gün sigara içenlerin yüzdesi % 43,8’den % 37,3’e azalmış. Tabloda hiç sigara içmeyenlerin yüzdesi 2008 yılındaki % 68,8 iken 2012 yılında % 72,9’a çıkmış. Bu artış hem erkeklerde (%52,1’den %58,5’e) hem de kadınlarda (%84,8’den %86,9’a) görülebiliyor.
Türkiye Sağlık raporuna göre Türkiye’de 15 yaş üstü nüfusun % 26,5’i yani 13 milyon 780 bin kişi her gün tütün ürünleri kullanıyor.
Kaynak: TÜİK, Sağlık Araştırması, “Bireylerin tütün mamulü kullanma durumunun cinsiyet ve yaş grubuna göre dağılımı”, http://www.tuik.gov.tr , Erişim Tarihi: 26.12.2018.
Türkiye Sağlık Araştırmasına göre, tütün mamulü kullanmaya başlama sebepleri arasında özenti, arkadaş etkisi ve merak başat faktörler arasında yer alıyor.
Kaynak: TÜİK, Sağlık Araştırması, “Bireylerin tütün mamulü kullanma durumunun cinsiyet ve yaş grubuna göre dağılımı”, http://www.tuik.gov.tr , Erişim Tarihi: 26.12.2018.
Tütün kullananların yüzde 96,5’i tütün mamulü olarak sigara tüketiyor. Çok az bir bölüm sarma sigara (%2,6), nargile (%2,3) ve diğer tütün ürünlerini (puro, pipo vs. %0,9) kullanıyor. Çok sık olmamakla birlikte bazı kişiler özel bir tütün kullanım şekli olan nargileye yönelmiş durumda. Küresel Yetişkin Tütün Anketi sonuçlarına göre nargile kullanımı gençlerde (15-24 yaş grubunda % 4,3) ve kentlerde yaşayanlarda (% 2,9; kırsal bölgelerde % 1,0) daha yaygın. İlginç bir şekilde nargile kullanımı eğitimli kişilerde (lise mezunlarında % 5,1, üniversite mezunlarında %3,9) daha yaygın. Nargile kullananların büyük bölümü nargileyi nargile kafelerde içiyor ancak kadınlar arasında evde kullanıma da rastlanıyor.