Nargile insan bedenine sigaradan 50 kat fazla zarar veriyor. Oysa sosyal ortamlar, kafelerde nargilenin yaygınlığı, kitle iletişim araçlarının özendirmesiyle kullanımı git gide artıyor. Sakarya Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yusuf Genç nargile tehlikesini anlattı.
Yeşilay Dergisi’nde yayınlanmıştır. Telif hakları Turkuvaz Medya Grubu’na aittir.
Nargile insan bedenine sigaradan 50 kat fazla zarar veriyor. Oysa çoğunlukla sigaranın zararları konuşuluyor, nargile ise turistlik eğlence gibi sunuluyor. Sakarya Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yusuf Genç nargilelerin tarihsel geçmişinin 400 yıl kadar eskiye dayandığını, Doğu Akdeniz, Kuzey Afrika ve ülkemizde yaygın olarak kullanıldığını söylüyor, “Artık dünya geneline yayıldı ve hemen her ülkede nargile salonları görmek mümkün. Sigaradan daha az zararlıymış algısını gelişen kafe kültürü ve kitle iletişim araçları tetikliyor. Nargile kullanımını salgın gibi yayılarak küresel insan sağlığı sorununa dönüşüyor. Amerikan Akciğer Birliği de nargile kullanımını dünyada hızla yayılan halk sağlığı tehdidi olarak tanımladı.”
Genç, nargile içmenin zararları konusunda toplumumuzun bilgi ve bilinç düzeyinin zayıf olduğundan dem vuruyor, “Halk arasında nargile içilmesinin sigaraya göre daha az zararlı olduğu yanlış inanışı var. Sigaraya göre tütünün daha düşük sıcaklıklarda ve pürüzsüz duman olarak akciğerlere çekilmesi, nargilenin tütünün yanmasıyla ortaya çıkan toksik ve kanserojen maddeleri azalttığı ya da daha az zararlı formlarının ortaya çıktığı gibi yanlış düşünceler nargile kullanımını arttırıyor. Bunun bir sebebi de, sanki tütünün yanmasıyla ortaya çıkan zararlı maddelerin nargiledeki suyun içerisinde kaldığı inancı. Bir de nargile tütünü paketlerinin büyük kısmının üzerinde sigarada olduğu gibi zararlarını anlatan yazılar ve fotoğraflar yok. Oysa bilimsel çalışmalara göre nargile sigaradan çok daha zararlı. Örneğin tek oturumda sigara içenlere kıyasla yaklaşık 150 kat daha fazla duman teneffüs ediliyor. Dahası, nargile dumanı süzülmediğinden bir saatlik seansta bile sigara dumanıyla aynı toksik maddelerin çoğunu çok daha yüksek miktarlarda içeriyor. Tütün tüketiminin farklı bir şekli olan nargilenin akciğer kanseri, solunum yolu hastalıkları, diş eti ülserleri, düşük doğum ağırlığı gibi birçok sağlık problemine yol açtığı görülmüş.”
Tütün kullanımının özel bir şekli olan nargile, son zamanlarda toplumda ve özellikle gençler arasında moda olarak görülüyor, kullanıcı yaşı her geçen gün düşüyor, önceleri orta ve ileri yaştaki kişilerin alışkanlığıyken dünyada olduğu gibi ülkemizde de gençler arasında kullanımı yaygınlaşıyor. Genç, “Hatta son yıllarda özellikle gençlere yönelik olarak pazarlanıyor, gençlerin duygularına iniliyor ve gençler arasında popülerleşiyor” diyor.
Genç’e göre yaşam kalitesi yükseldikçe, ekonomik imkânlar arttıkça diğer alanlardan sıkılan gençlerin nargileye ilgisi artıyor, “Kullanıcıların önemli bölümü nargilenin zararları hakkında yeterli bilgi birikimine sahip değil. Nargile lüks yaşam kültürünün ürünü olarak algılanıyor ve kullanıcılar için itibar olarak yorumlanıyor. Gençlerin gözünde keyif verici madde olarak görülen nargile, özellikle erkekler tarafından arkadaş ortamı oluşturmanın ve bunu sürdürmenin yollarından biri gibi.”
Genç, “Sosyal medya, kitle iletişim araçları ve internet kullanımı, nargilelerle ilgili politika ve düzenlemelerin eksikliği ve/veya yokluğu, kapalı alan denetimlerinin azalması ve olmayışı bu ürünün kullanımının yayılmasını kolaylaştırıyor. Bu alanlardaki açıklar giderilmeli, kanuni boşluklar doldurulmalı, tehlikenin büyümemesi için koruyucu önlemlere ağırlık verilmeli” diyor ve ekliyor, “Gençlere nargilenin zararları anlatılarak farkındalıklarının artırılması gerekir. Gençlerin önemli kısmı, nargilenin sigaradan daha az zararlı olduğunu, sudan geçirilince zararlı maddelerin engellendiğini ve sigara gibi bağımlılık yapmadığını düşünüyor. Hâlbuki nargile kafelerin kapalı alanlarında yoğun sigara içilen kapalı alanlardaki gibi yüksek partikül, nikotin, polisiklik aromatik hidrokarbonlar, karbon monoksit ve nikotinden türeyen nitrosamin konsantrasyonlar bulunuyor.”
Gençler nasıl bilinçlendirilmeli?
Nargileye yönelik farkındalık adına ne tür iletişim çalışmaları yapılması gerekir sorusuna Genç şöyle yanıt veriyor, “Nargileyle ilgili bilgilerin gençlere erişimi için yeni metotlar geliştirilmeli. Sigaranın zararları hakkındaki kamu spotlarının sigara içme oranını düşürdüğü dikkate alınırsa, nargilenin zararları için de kamu spotları oluşturulması katkı sağlar. Hem hastane, okul, alışveriş merkezleri gibi fiziksel ortamlarda hem de Twitter, Instagram gibi dijital ortamlarda etkili ve ikna edici kamu spotları yayınlanmalı. Nargilenin zararlarının bireylerde bıraktığı izler hakkında somut örnekler kullanılarak, inandırıcı verilerle gençlerin dikkati çekilmeli.
Nargile malzemeleri ve tütününe kolaylıkla erişilebiliyor, internet üzerinden satışlar ve reklamlar yapılıyor. Ayrıca bu tütünlere çeşitli koku ve elma, çilek, karpuz gibi aroma verici kimyasal maddeler katılıyor, özenti oluşturuluyor. Bu aroma verici kimyasalların insan sağlığına zararları az biliniyor, bu konuda yeterli veri yok. Araştırmalarımız aromalı nargilenin daha çok tercih edildiğini doğruluyor. Nargilenin cazibesini arttırmak yerine zararlarının anlatılması, bırakılması için gerekli yöntemlerin uygulanması için çaba sarf edilmesi daha anlamlı.”
Genç, nargile tütünleri ve malzemelerinin pazarlanması, satışı ve reklamlarıyla ilgili sınırlamaların yetersiz olduğunu vurguluyor, “Nargile tütünleri için sigara paketlerindeki gibi sağlığa zararlı vurgusu yer almalı. Internet üzerinden yapılan aramada nargile malzemelerinin ve tütünlerinin yaygın olduğunu ve tütünlerin yaklaşık yüzde 90’ının üzerinde olması gereken ZARARLI uyarıları bulunmuyor. İnternet de dâhil kontrolsüz satışların önüne geçilmeli.”
Yasaklar etkili oluyor
Önceleri sigara her ortamda içilirken kapalı ortamlarda, toplu taşıma araçlarında ve kamusal alanlarda yasaklanmasıyla tüketici sayısında ciddi sayıda azalma oldu, içmeyenler sigaranın zararlarından korunur hale geldi. Nargile bireysel ortamlardan çok nargile kafelerde içiliyor. Genç, “Bu kafelerin konforu cazibelerini artırıyor ve gerekli izinler kolayca alınıyor, yasaklama söz konusu değil. Nargile kafelere de kısıtlama getirilmeli” diyor ve nargilenin evlerde kullanılmasa da süs eşyası gibi bulunmasının bile sakıncası olduğunu belirtiyor, “İnsanlar nargile kullanımı için farkında olmadan özendiriliyor. Nargile kullanımı tek başına içme şeklinde değil, arkadaşlarla birlikte seanslar halinde oluyor ve seans saatlerce sürebiliyor. Sigara ve nargile içen arkadaş çevresi, bunların teşviki, gençlerin sosyal ortamlarında nargile kullanılması yeni kişilerin başlamasında neden oluyor.”
Literatür çalışmaları yetersiz
Genç, nargilenin bakteri bulaştırmasına yönelik literatür çalışmalarının yetersiz olduğunu söylüyor, “Nargile içilirken birçok ülkede tek kullanımlık ağızlık hijyen önlemi gibi uygulanıyor. Aynı nargileyi farklı zaman aralıklarıyla farklı kişilerin kullanması tek kullanımlık ağızlık olsa da nargile suyu ve hortumun iç kısımlarında barınabilecek mikroorganizmalar yönünden enfeksiyon riski var. Bazı nargileler aynı anda birden fazla kişinin içebileceği şekilde tasarlanmış. Bu da başta solunum yolu enfeksiyonları olmak üzere bir kısım enfeksiyonların yayılımında önemli bir risk faktörü. Veriler nargilelerin özellikle ortak kullanılmasının bulaşıcı hastalıkların transferi için risk oluşturduğunu gösteriyor. Nargilelerin temizliği ve hijyeniyle ilgili prosedürler geliştirilmeli, temizlenme zamanları tanımlanmalı ve gerek işletmeciler gerekse kullanıcılar eğitilmeli ve bilinçlendirilmeli.”
Kendilerini kanıtlama isteği başlama nedeni
Gençlerin nargile kullanımına özenmesinde toplum olarak etkimiz nedir ve kime hangi görevler düşüyor sorusuna Genç şöyle yanıt veriyor, “Gençler; merak, arkadaş etkisi, sosyal ortama uyum, aromanın tadından etkilenme ve kendini gerçekleştirme sebebiyle nargile kullanıyor. Bağımlılığın en önemli sebeplerinden biri gençlerin kendilerini bulundukları ortama kabul ettirme ve kendini gerçekleştirme isteği. Erken yaşta gençlerin istekleri, talepleri kısıtlanıyor ve kendilerine çok müdahale ediliyor. Bu durum yeteneklerinin ortaya çıkmasını geciktirip, cesaretlerini kırıyor, özgüven kaybı yaşamalarına sebep oluyor. Kendilerini bu iki baskı unsurundan kurtaran gençlerin, kendilerini gerçekleştirmek ve isteklerini daha kolay karşılayabilecekleri ortamlarda zaman geçirmeleri onlara cazip geliyor. Psikolojik baskıdan kurtulma alanı olarak görülen nargile ortamları, kullanıldıkça alışkanlık ve bağımlılık yapar.
Bu nedenle gençlere gerçek kimliklerini ortaya çıkarmak için fırsat verilmeli. Onları sıkan ve zararlı alışkanlıklar edinmeye iten sebepleri belirleyip kendilerine doyum sağlayacak ortamlar hazırlamak veya alternatif sosyo-kültürel ortamlar üretmek gerekir. Gençlerin boş zamanlarını geçirebilecekleri sosyal, kültürel, sportif ve akademik ortamların yeterince oluşturulamaması nargile kullanımını arttırıyor. Gençler aile ve eğitim kurumlarından uzak kalmayı özgürlük ve bağımsız yaşama ölçütü olarak görüyor.
Gençlerin ilk sosyalleşme, gelişme, barınma ve aidiyet duygusuyla bağlanma alanı olan aile, onlar için vazgeçilmez huzur ve güven ortamı olmalıdır. Ebeveynler evde çocuklar için bu zemini oluşturmalıdır. Eğitim kurumları ve ebeveynler gençler için sıkı etkileşim halinde olmalı, telkinleri ve eğitici özellikleri birbirini tamamlamalıdır.
Gençlerin boş zamanları geçirecekleri ortamların sağlıklı kılınması ve cazip hale getirilmesi gerekir. Bunun için gönüllü kuruluşlar, STK’lar ve meslek kuruluşları sorumluluk almalı ve gençler için cazip ortamlar oluşturmalı.
Gençleri öz saygısı olan, yapabileceklerinin farkında olan, geleceğini planlayabilen, sorumlu, kendi kararlarını alabilen, kişiliğinin farkında olan insanlar olarak yetiştirmeye özen göstermekle yükümlüyüz.”
Osmanlı kültürü de etkiliyor
Nargilenin tarihsel geçmişi, kültür aktarımıyla da gençlere ulaşıyor. Genç, “Osmanlı döneminde beri Türk kültüründe yeri olan nargilenin kullanımı ve sosyal alan edinme isteğinin tarihsel bağları olduğu düşünülebilir. Nargile kullanımının tarihsel alt yapısı olmakla birlikte gençlerin bilinçaltında daha çok modern dünyanın birikimleri yer alır. Nargile kullanıcılarından ileri yaşta olanlarının Osmanlı kültüründen etkilendikleri ve kullanım gerekçelerin arasında bu tür atıflar olduğu görülür. Nargile kullanımında tarihsel kültürün varlığı ve itici gücü inkâr edilemez” diyor.