Bilişim hukuku ülkemiz için henüz çok yeni. Oysa son dönemlerde start up’lar, özellikle de sosyal girişim start up’ları hız kazandı ve işin hukuki boyutunu bilen avukatlara ihtiyaç duyuluyor. Avukat Elif Petek Özlü’ye sosyal girişim start up’larının hukuki boyutuyla neleri bilmeleri gerektiğini sorduk.
Bilişim hukuku nedir? Hangi yasalar kapsamında yer alır?
Bilişim, TDK’nın tanımlamasına göre; insanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilimin dayanağı olan bilginin özellikle elektronik makineler aracılığıyla düzenli ve akla uygun bir biçimde işlenmesi bilimi. Bilişim hukuku da, bu işlenme eylemiyle ilgili süreçlerin ve sonuçların çerçevesini çizen hukuk kurallarının bir araya gelmesinden oluşan, multidisipliner bir hukuk alanı. Borçlar hukuku, iş hukuku, ceza hukuku, tüketici hukuku, elektronik ticaret hukuku ve kişisel verilerin korunması hukuku gibi birçok temel ve özel hukuk branşı, bilişim hukuku ile iç içe geçmiş ve birbirlerinden ari düşünülemezler.
Sosyal girişim projesine başlayan ve yeni start up kuranlar hukuki boyutu ile neyi bilmeli?
Start-Up kuruluşlarında dikkat edilmesi gereken birden çok faktör var ve bunlar her start up’ın iştigal ettiği konulara göre de değişkenlik gösterir. Yine de temelde dikkat edilmesi gereken hususların başında, Startup’ı kuran ve/veya geliştiren kişilerin, bu oluşum içerisindeki rollerinin belirlenmesi geliyor. “Kim, hangi emeği ortaya koyacak? Kim yalnızca parasını ortaya koyacak? Kimler, hangi aşamalarda ne şekilde mükafatlandırılacak? Bu oluşumdan çıkmak isteyenleri neler bekliyor?” gibi sorunların, yolun başında çözülmesi önemli. Bunu da eğer startupınız bir şirket ise, pay sahipleri sözleşmesi ve buna eklenecek iş sözleşmeleri, vesting gibi sözleşmeler ile belirli bir forma oturtabilirsiniz.
Şirket olmaksızın bir adi ortaklık halinde yürütülen startuplar açısından ise, yine işe emeğini/parasını koyan herkes arasında akdedilecek sözleşmelerle ilişki daha güvenilir ve stabil hale büründürülebilir. Fikirlerin kimden çıktığı, fikirlerin ne şekilde somut dünyaya aktarıldığı, bunların kimler tarafından ne şekilde kullanılabileceğini baştan belirlemek, tarafların fikri-sınai haklarının en baştan korunmasını sağlayacağı gibi taraflar arasındaki ilişkiyi daha açık ve net bir düzleme oturtacaktır. Tüm bunlar, kural olarak sözleşme özgürlüğü ilkesine göre taraflarca kararlaştırılabilir; ancak mevzuattaki emredici hükümlere aykırı düzenlemeler yapılamayacağının ve bu konuda mutlaka profesyonellere danışılması gerektiğinin altını çizmek isterim.
Bir sosyal girişim şahıs şirketi mi kurmalı, dernek mi olmalı, vakıf mı olmalı?
Her üç oluşumun da birbirinden farklı amaçları ve kuralları mevcut. Bir şahıs şirketi kurarken Türk Ticaret Kanunu’na, dernek veya vakıf kurarken ise Medeni Kanun’a, Dernekler Kanunu’na ve Vakıflar Kanunu’na tabii şekilde hareket etmek durumundasınız. Bir kişi birliği olarak nitelendirebileceğimiz dernekleri kurmak en az 7 kişinin bir araya gelmesini gerektirirken, kişiden çok bir malvarlığı topluluğu olan vakıfların kuruluşu için 1 kişi yeterli; yine de vakıf kuruluşunun derneğe ve şahıs şirketine kıyasla daha meşakkatli olduğunu belirtmekte fayda var. Derneklerin yönetimi vakıflara oranla daha kolay gibi görünse de, vakıflar için kimi durumlarda ortaya çıkan vergi muafiyetlerini de es geçmemek lazım. Bunların dışında, günün sonunda fatura kesebileceğiniz bir iş yapıyorsanız ve çeşitli sebeplerle bunu bir sermaye şirketi bünyesinde yapmak istemiyorsanız, tek kişilik şahıs şirketi kurabilirsiniz. Kuruluş sürecinde vergi dairesi tarafından talep edilen belgeler, ikametgah, nüfus cüzdanı, iş yeri adresinize ilişkin kira kontratı ve benzeri temel ve kolayca ulaşılabilecek belgeler. Bu aşamada bir muhasebeciyle anlaşmak ve işleri onunla birlikte idare etmek çok daha kolay olur.
Herkesin gönüllü çalıştığı sosyal girişim projelerinde kar/maliyet paylaşımı nasıl yapılır?
Herkes gönüllü olduğunda kar/maliyet paylaşımını düşünmek gereksiz. Kar doğrudan girişimin amaçlarını gerçekleştirmesi için kullanılır veya diğer kişi/kuruluşlara bağış yoluyla değerlendirilir. Eğer ana sermaye veya düzenli gelir kaynağı yoksa birileri elini taşın altına koyup maliyeti üstlenir. Bu da yine tarafların arasında yapacakları sözleşme ile belirlenir. Ancak böyle bir durumda giderlere katlanan kişinin gelir talebi de olabilir. Tabii bağış toplamayı konu dışında bıraktığımız takdirde…
Gönüllüler start up’ın hangi aşamasında bir avukat ile çalışmaya başlamalı? Bu avukattan neler talep etmeli?
Herhangi bir start up’ın sıfır noktasında avukatla çalışmaya başlaması ve bunu düzenli olarak devam ettirmesi gerekiyor. Nitekim yukarıda da saydığımız gibi, işin en başında doğru oturtulan bir ilişkiler zinciri, çok daha efektif ve güvenilir bir çalışma ortamı yaratır. Avukattan talep edilecek başlıca hususlar, öncelikle start up’ın iştigal edeceği konunun Türkiye’de herhangi bir makamın iznine bağlı olup olmadığı, şirketin/derneğin/vakfın veya adi ortaklığın kurulması, gereken makamlara bildirim yapılması, sözleşmelerin tarafların iradeleri doğrultusunda hazırlanması, varsa yasak işlemler konusunda startup ın uyarılması, marka-patent korumasının sağlanması ve tabii ki ilerleyen aşamalarda yatırım sözleşmelerinin hazırlanması ile müzakere edilmesi olarak sıralanabilir.
Gönüllüler arasındaki sözleşme haricinde hangi konularda avukata danışmak gerekiyor?
Özellikle web sitesi bazlı iş modelleri için hazırlanması gereken başlıca belgelerin, site kullanım kuralları, gizlilik ve kişisel verileri koruma politikası, üyelik sözleşmesi ile mesafeli satış sözleşmesi olduğunu söyleyebiliriz. Bunlardan herhangi birinin eksikliğinin ciddi idari, adli veya cezai sorumluluk doğurabilir.
Sosyal girişimciler avukat seçerken neye dikkat etmeli? Avukatta hangi ihtisası-tecrübeyi aramalı?
Bir avukatın hukuki alt yapısını anlayabilmek için yalnızca okuduğu okullara veya çalıştığı bürolara/şirketlere bakmak yetmiyor. Bunların yanında avukatın araştırmaya açık, girişimcilik ekosistemi ile ilgili, güncel gelişmeleri takip eden, tercihen en az 1-2 start up’a veya yatırımcıya danışmanlık sağlayan bir hukukçu olması yararlı olur.